سند ثبت اختراع حق امتیاز یا گواهی نامه یا پَتِنت (به انگلیسی: Patent) حق انحصاری است که در قبال اختراع یا ایدهٔ ثبت شده به مخترع یا نماینده قانونی او اعطا می‌شود. انحصار مجموعه‌ای از حقوق منحصر به فردی است که از طرف دولت‌ها برای مدتی معین در عوض تنظیم و افشاء عمومی جزئیات معین از یک، روش، جریان عمل یا ترکیب خاصی از ماهیت (مفهوم) (که به عنوان اختراع شناخته می‌شود) در اختیار شخص خاصی قرار می‌گیرد. به‌طوری که آن مفهوم، اختراعی جدید، مفید یا مورد استفاده صنعت شناخته شود.
به بیانی دیگر، پتنت یک حق اختصاصی است که به یک اختراع که عبارت‌ست از یک محصول یا فرایند که راه جدیدی را برای انجام کاری فراهم می‌کند یا یک راه حل فنی جدید را برای مشکلی ارائه می‌دهد، داده می‌شود. یک پتنت، محافظت برای اختراع مالک پتنت را فراهم می‌کند. حفاظت برای مدت زمان محدودی است که عموماً ۲۰ سال می‌باشد اما بر اساس قوانین کشورها متفاوت است.
محافظت پتنت بدین معناست که اختراع نمی‌تواند بدون رضایت مالک پتنت، به صورت تجارتی ساخته، مورد استفاده، توزیع یا فروخته شود. این حقوق پتنت معمولاً در دادگاهی اجرا می‌شوند که در بسیاری از دستگاه‌ها، قدرت متوقف کردن تجاوز به حقوق پتنت را دارا می‌باشند.
ثبت اختراع از نظر سازمان جهانی مالکیت فکری
طبق تعریف سازمان جهانی مالکیت معنوی، اختراع محصول یا فرایندی است که راه نوینی را جهت انجام کاری ارائه می‌دهد یا راه حل فنی جدیدی را برای حل مشکلی خاص پیشنهاد می‌کند. به عبارت ساده‌تر اختراع راه حلی است فنی که برای اولین بار جهت حل مشکلی فنی ارائه می‌گردد. اندیشه‌گواه (گواهینامه حق امتیاز) یا حق ثبت اختراع از سوی دولت کشور مورد تقاضا به مخترع یا نماینده قانونی او اعطا می‌شود. دارنده گواهینامه حق امتیاز دارای حقی انحصاری برای بهره‌برداری از اختراع ثبت شده‌است. حق امتیاز یا پتنت باید سه معیار نوآوری، تازگی و سودمندی را دارا بوده تا بتوان به آن حق امتیاز گفت:
نوآوری (inventiveness): اختراع مورد نظر نباید برای یک شخص با سطح دانش یا مهارت میانگین در زمینه آن اختراع در همان کشور به ثبت رسیده، مشهود باشد.
تازگی (novelty): درخواست‌کننده حق امتیاز باید تازگی ادعا خود را نیز ثابت کند. اختراع مورد نظر باید به‌طور واضح ابتکاری باشد و تا زمان درخواست به صورت بیانی یا نوشته شده (یا در حال استفاده) نباشد.
سودمندی یا کاربرد صنعتی (utility): این نیز باید توسط درخواست‌کننده ثابت شده که این معنی را می‌دهد که اختراع مورد نظر باید قابلیت تبدیل به یک محصول یا یک فرایند صنعتی را دارا باشد.
حق امتیازها به دو نوع حق امتیاز «محصول» و «فرایند» تقسیم‌بندی می‌شوند:
حق امتیاز محصول: یک راه حل تکنولوژیکی است که در یک محصول به کار می‌رود و به صاحبش حق امتیاز منحصربه‌فردی برای تهیه، استفاده، فروش و صادر کردن محصولاتی که از آن اختراع استفاده شده را می‌دهد.
حق امتیاز فرایند: زمانی اعطا می‌شود که راه حل تکنولوژیکی در یک فرایند تولید استفاده شود و به صاحب آن امتیاز منحصربه‌فردی جهت استفاده از آن فرایند برای ساخت، استفاده و تجارت محصولات نتیجه شده از آن فرایند را می‌دهد.
گواهینامه ثبت اختراع حمایت قانونی از اختراع را برای دارنده آن تأمین می‌کند. این حمایت برای مدت محدودی (حداکثر بیست سال) در ازای افشای جزئیات اختراع برای عموم، اعطا می‌گردد. حمایت حق امتیاز به این معنا است که مورد اختراع را نمی‌توان بدون اجازه دارنده حق امتیاز به صورت تجاری تولید کرد، استفاده یا توزیع نمود و به فروش رساند. به این نکته مهم باید توجه داشت که حق امتیاز مجوز تولید محصول اختراعی نیست بلکه تنها دیگران را از تولید آن بازمی‌دارد.
حقوق حق امتیاز معمولاً پس از ارائه دادخواست از سوی دارنده آن به دادگاه، احقاق می‌شود. دادگاه در بیشتر نظام‌ها، شخص یا اشخاص نقض‌کننده حقوق حق امتیاز را از این کار بازداشته و وی را مکلف به جبران خسارتهای وارده به صاحب حق اختراع می‌نماید. همچنین چنانچه شخص ثالثی در دادگاه حق اعطا شده حق امتیاز را به چالش کشیده و در این امر موفق شود، حق امتیاز اعطا شده غیر معتبر شناخته خواهد شد. به عنوان مثال بتواند ثابت نماید که اختراع فاقد شرایط قانونی و لازم برای ثبت بوده‌است.
دارنده حق امتیاز حق دارد تصمیم بگیرد چه کسی می‌تواند در طول مدت حمایت، از اختراع وی بهره‌برداری نماید. وی می‌تواند با عقد قرارداد، اجازه یا لیسانس استفاده از اختراع را به افراد دیگر واگذار کند. دارنده حق امتیاز همچنین می‌تواند حق اختراع خود را به‌طور کامل به دیگری بفروشد که در این صورت خریدار، دارنده جدید آن اختراع شناخته خواهد شد. با انقضای دوره زمانی حق امتیاز حمایت از اختراع پایان گرفته و استفاده از آن در اختیار عموم خواهد بود. یعنی دارنده اندیشه‌گواه دیگر حقوق اختراع خود را دارا نبوده و هر شخصی می‌تواند از آن بهره‌برداری تجاری کند.
مدت اعتبار ورقه ثبت اختراع:
اعتبار گواهینامه ثبت اختراع پس از ۲۰ سال از تاریخ تسلیم اظهارنامه اختراع منتفی می شود البته حفظ گواهینامه اختراع در این ۲۰ سال منوط به پرداخت اقساط سالیانه می باشد.
مزایای ثبت اختراع
امکان فروش گواهی ثبت اختراع به عنوان حق امتیاز انحصاری تولید
امکان استفاده از تسهیلات اعطایی بنیاد ملی نخبگان (در صورت برگزیده شدن در جشنواره‌های مورد تأیید آن بنیاد مانند جشنواره رویش)
امکان استفاده از تسهیلات خدمت سربازی (کسری، گذراندن خدمت در مراکز تحقیقاتی یا نزدیک محل سکونت و …)
معادل امتیاز با مقاله ISI برای پذیرش، ترفیع و ارتقاء.
سریعتر بودن فرایند ثبت اختراع از چاپ مقاله.
قابلیت ترجمه برای ارائه به دانشگاه‌ها و سازمان‌های خارجی.
امکان تأسیس شرکت دانش بنیان دانشگاهی با موضوع اختراع. نکته: هر طرح پژوهشی یا کار فنی که در شرکت، مؤسسه یا دانشگاه انجام می‌شود شرعاً و قانوناً باید با مالکیت همان سازمان به ثبت برسد.
اقدام به تولید بدون دغدغه و نگرانی از اعتراض بقیه.
الزامی بودن در بسیاری از قراردادهای فروش دانش فنی یا حضور در فن بازارها.
تأثیر مثبت در دانش بنیان شدن شرکتها.
امکان شرکت در جشنواره‌ها و مسابقات ملی و بین‌المللی اختراعات و نوآوریها
از دیگر اقسام مالکیت معنوی حق ثبت طرح صنعتی، حق ثبت علامت تجاری و حق ثبت نشان جغرافیایی می‌باشند.
مراحل و مدارک ثبت اختراع
تهیه مدارک
ثبت اظهارنامه اختراع در سایت اداره مالکیت صنعتی ایران
بررسی توسط کارشناسان اداره مالکیت صنعتی ایران
مراجعه به صورت حضوری به اداره کل مالکیت صنعتی ایران
معرفی به روزنامه رسمی کشور
اخذ گواهی نهایی ثبت اختراع
مراجعه به بنیاد ملی نخبگان
اختراعات غیر قابل ثبت (استثنائات اختراع):
طبق ماده ۴ قانون موارد زیر از حیطه حمایت از اختراعات خارج است:
الف – کشفیات، نظریه های علمی، روشهای ریاضی و آثار هنری
ب – طرحها و قواعد با روشهای انجام کارتجاری و سایر فعالیتهای ذهنی و اجتماعی
ج- روشهای تشخیص و معالجه بیماریهای انسان یا حیوان این بند شامل فرآورده های منطبق با تعریف اختراع و مورد استفاده در روشهای مزبور نمی شود
د- منابع ژنتیک و اجراء ژنتیک تشکیل دهنده آنها و همچنین فرآیندهای بیولوژیک تولید آنها
ه – آنچه قبلا در فنون و صنایع پیش بینی شده باشد
فن یا صنعت قبلی عبارت است از هر چیزی که در نقطه ای از جهان از طریق انتشار کتبی یا شفاهی یا از طریق استفاده عملی و یا هر طریق دیگر قبل از تقاضا و یا در موارد حق تقدم ناشی از اظهارنامه ثبت اختراع افشاء شده باشد. در صورتی که افشاء اختراع ظرف مدت ۶ ماه قبل از تاریخ تقاضا یا در موارد مقتضی قبل از تاریخ تقاضا یا در موارد مقتضی قبل از تاریخ حق تقدم اختراع صورت گرفته باشد مانع ثبت نخواهد بود.
چگونگی ثبت اختراع در ایران:
متولی انجام امور مربوط به ثبت اختراعات در ایران، اداره مالکیت های صنعتی می باشد، این سازمان با معرفی سامانه ای به آدرس http://iripo.ssaa.ir امکان ثبت ایتنرنتی اختراع را فراهم آورده است.
متقاضیان پس از مراجعه به این سامانه می بایست اطلاعات شخصی خود اعم از تصویر کپی شناسنامه، کارت ملی و روزنامه رسمی تاسیس (برای اشخاص حقوقی) و مشخصات فنی اختراع را درج نمایند. تا توسط کارشناسان مورد بررسی قرار گیرد.
توجه داشته باشید که ممکن است در پاره ای از موارد اختراع به سفارش شخص حقیقی یا حقوقی انجام گرفته باشد که در این صورت شخص سفارش دهند صاحب حقوق این اختراع می باشد و می بایست این شخص به عنوان دریافتکننده ابلاغها در وبسایت معرفی گردد تا اطلاعات لازم را از طریق ایمیل یا پیامک دریافت نماید.
در رابطه با مشخصات فنی اختراع نیز در ابتدا لازم است متقاضیان برای یافته خود نامی تعیین نموده و به وضوح مشخصات فنی و تخصصی آن را شرح نمایند.
در توصیف مشخصات اختراع می بایست به نکاتی مانند حوزه کارکرد اختراع (پزشکی، کشاورزی صنعتی و غیره )، اهداف مخترع از ساخت اختراع، تاکید بر نوآورانه بودن اختراع با توجه به موارد احتمالی مشابه پیشین، شرح چگونکی کارکرد اختراع بطوری که کارشناس مربوط بتواند در صورت لزوم آن را پیاده سازی نماید و در انتها نیز لازم است به فواید اختراع اشاره گردد.
سپس می بایست ادعانامه توسط متقاضی تکمیل گردد، این سند حدود پشتیبانی از یک اختراع را مشخص می نماید.
اظهارنامه ثبت اختراع بایست در سه نسخه فرمی خاص و به زبان فارسی تکمیل گردد و با قید تاریخ تنظیم به امضای متقاضی برسد و حاوی اطلاعات ذیل باشد:
-اطلاعات کامل متقاضی اعمم از نام، شماره ملی، آدرس، کد پستی محل سکونت، تابعیت و شغل.
-ارائه عنوانی که برای اختراع در نظر گرفته شده است.
-تمامی اطلاعاتی که شرح و توصیف کاملی از اختراع باشد شامل: توصیف، ادعانامه، توضیح خلاصه اختراع و شکلها، نقشهها و هر گونه اطلاعات ضروری دیگر.
-معرفی حوزه کاربرد اختراع.
-درخواست کتبی مخترع اگر نمیخواهد اختراع به نام وی ثبت گردد.
-ارائه رسید پرداخت هزینه های مربوطه.
پس از ارسال اظهارنامه و بررسی آن توسط کارشناسان مربوطه لازم است متقاضی به صورت حضوری به اداره مالکیت صنعتی مراجعه نماید و پس از انجام امور ثبت اختراع می بایست جهت اطلاع عموم نسبت به درج آگهی در روزنامه رسمی کشور اقدام گردد و گواهی نهایی ثبت اختراع دریافت گردد. در نهایت نیز لازم است برای اتمام کار متقاضی با مدارک ثبت اختراع بنیاد ملی نخبگان مراجعه نماید.
توجه داشته باشید که بنا بر قوانین ثبت اختراع در ایران حقوق انحصاری اختراع به مدت بیست سال در نظر گرفته شده است .
مقالات مرتبط:
آیا می‌توانم نرم‌افزار را به عنوان اختراع ثبت کنم؟
در پایان ضمن سپاسگذاری از همراهی شما عزیزان اعلام می داریم کارشناسان ما در مجموعه ی ثبت همراز آماده ارائه تمامی خدمات مربوط به ثبت اختراع به شما عزیزان می باشند.
شماره تماس موسسه: 41682000-021